Commissie Gorsselse en Eschedese Waarden/Erfgenamen Dijk

“Trots dat we als organisatie zo’n lange geschiedenis hebben”

Het beheer van de Ravenswaarden, een historische taak

  
Gorssel.nl sprak met drie bestuursleden van de Commissie Gorsselse en Eschedese Waarden/Erfgenamen Dijk, ook wel bekend als de Uiterwaarden­commissie. Dit is een unieke historische instelling, die zich bezighoudt met het onderhoud aan wegen, dijken en sloten in de Ravenswaarden. De Ravenswaarden zijn van oudsher woeste gronden.

Marken en woeste gronden
De Ravenswaarden, prachtige woeste gronden in agrarisch gebruikIn het gebied dat nu Nederland heet ontstonden in de vroege middeleeuwen overal dorpen. Voor die dorpen waren de woeste gronden van groot belang. Dit waren stukken land die buiten het dorp lagen en aan niemand toebehoorden. We moeten denken aan grasland, heide en bos, waar men vrij vee kon weiden, plaggen steken, en hout kappen. Om de woeste gronden te beschermen tegen gebruik door nieuwelingen van buitenaf, ontstonden in Oost-Nederland in de 13^e eeuw marken. Alle boeren die een aandeel hadden in de woeste gronden waren lidmaten of geërfden van de marke, wat betekende dat zij er gebruik van mochten maken, maar ook dat zij zorg moesten dragen voor het onderhoud en bescherming van het gebied. Wat wij tegenwoordig de Ravenswaarden noemen, waren vroeger de woeste gronden van de marken Gorssel en Eschede (spreek uit Éschedé).

Het huidige bestuur van de Commissie Gorsselse en Eschedese Waarden/Erfgenamen Dijk. V.l.n.r. Gerrit Steging, bestuurslid, Henny Wijnbergen, voorzitter en Herman Ilbrink, secretaris. Niet op de foto: penningmeester Erik MeijerHalverwege de 19^e eeuw werden overal de marken opgeheven. De voormalige woeste gronden werden verdeeld over de geërfden. Op de meeste plaatsen in Nederland kwam het beheer van de waterhuishouding en de wegen in die gebieden daarna in handen van waterschappen en gemeentes. In de Ravenswaarden is dat niet gebeurd: het beheer is bij de oorspronkelijke geërfden gebleven. Zo vormen zij, sinds de afschaffing van de marken in 1843, de Commissie Gorsselse en Eschedese Waarden/ Erfgenamen Dijk, de voortzetting van een oude traditie, die vrijwel uniek is in Nederland.
Gorssel.nl sprak met Henny Wijnbergen, voorzitter van het bestuur, secretaris Herman Ilbrink en bestuurslid Gerrit Steging over de historie en de werkzaamheden van de commissie. Penningmeester Erik Meijer kon helaas niet bij het gesprek aanwezig zijn.

Beheer op maat
“Wij zijn trots dat we als organisatie zo’n lange geschiedenis hebben,” vertelt Ilbrink. Veel van de huidige leden van de commissie zijn nazaten van de personen die na de afschaffing van de marken de eerste particuliere eigenaar werden van de grond. De commissie heeft het onderhoud van de waterhuishouding in het gebied altijd in eigen hand gehouden, omdat zo de werkzaamheden efficiënter, goedkoper en meer op maat kunnen worden uitgevoerd. Daar profiteren zij zelf van, maar ook de overheid is daar blij mee. “Zodra een overheid zich ergens mee gaat bemoeien, wordt het log en worden details over het hoofd gezien,” zegt de secretaris.
Alle eigenaren betalen per hectare een bedrag aan de commissiekas, waaruit het beheer wordt bekostigd. Veel van het werk wordt met eigen materieel en mankracht gedaan.

De meeste commissieleden zijn boeren met een bedrijf in het gebied tussen de IJssel en Gorssel, maar er zijn ook enkele eigenaren die in Gorssel en Epse wonen. In de loop van de tijd is ook een deel van de percelen door ‘nieuwelingen’ overgenomen, waaronder Staatsbosbeheer, dat ongeveer een kwart van het gebied in bezit heeft, versnipperd over diverse percelen. Deze percelen worden overigens vaak weer verpacht aan de boeren, die de grond onder een aantal voorwaarden, in het kader van natuurbeheer, mogen gebruiken. “Je mag bijvoorbeeld niet maaien tussen bepaalde data, om het broedseizoen niet te verstoren”, legt Wijnbergen uit. Staatsbosbeheer heeft een geborgde zetel in het bestuur van de commissie.

Water, weide en wegen
Het ZandgatJaarlijks, in het voorjaar, komt de voltallige commissie bij elkaar, voorafgegaan door een bestuursvergadering. Op de bestuurs-vergadering wordt de staat van het gebied besproken en de onderhoudsactiviteiten die benodigd zijn. De commissie draagt zorg voor het maaien van slootkanten en het uitdiepen van sloten. Zij zorgt bovendien voor het onderhoud aan de dijken. Oorspronkelijk was zij ook verantwoordelijk voor de kade. In de loop van de tijd is de afslag, de erosie van de kade, echter sterk toegenomen. Ilbrink legt uit: “Dat komt enerzijds door de steeds toenemende intensiteit van verkeer over het water, waardoor meer golfslag ontstaat die letterlijk stukken van de kade af slaat. Anderzijds is de waterdruk in de IJssel hoger geworden omdat stroomopwaarts meer water naar de IJssel geleid wordt om de andere rivieren te ontlasten. Meer water betekent een snellere stroming en meer druk op de kades, waardoor meer en duurzamer onderhoud nodig is.” De commissie had onvoldoende middelen om het benodigde onderhoud te financieren en zodoende is een smalle strook langs de IJssel tegenwoordig in eigendom van de overheid. Rijkswaterstaat heeft in de jaren ’70 de kades verzwaard met steen, en is sindsdien ook verantwoordelijk voor het onderhoud.

De wegen in het gebied zijn feitelijk gemeentelijk eigendom. Toch heeft de commissie sinds jaar en dag de verantwoordelijkheid voor het onderhoud van met name de Bruggeweerdsdijk op zich genomen. Deze weg is verhard met puin en biedt de eigenaren toegang tot hun percelen; vandaar dat zij tot nog toe ieder jaar de weg herstelden met nieuw puin. Voorzitter Wijnbergen: “Vorig jaar heeft Rijkswaterstaat echter bepaald dat dergelijke puinwegen in het stroomgebied van de rivier niet wenselijk zijn, vanwege het wegspoelen van het losse puin, de rivier in. Dit jaar konden we nog herstellen met puin dat er nog lag, maar de weg gaat rap achteruit.”

Voor een ander soort verharding, asfalt of klinkers, is binnen de commissie geen geld. Ze heeft daarom aangeklopt bij de gemeente, die immers eigenaar is van de weg en bovendien belang heeft bij het onderhoud van de weg. Door zandwinning in de jaren ‘50 is aan de rand van het gebied het zogeheten Zandgat ontstaan, een bassin dat vanaf de IJssel toegankelijk is. Hier komen regelmatig recreanten, zowel vanaf de IJssel als over de weg. De weg moet daarom toegankelijk blijven voor hulpdiensten in het geval van calamiteiten. Binnen de gemeente is echter nog niet de juiste route gevonden naar de middelen die hiervoor ingezet zouden kunnen worden. “We hebben het in de week gelegd bij de gemeente, het is een kwestie van de lange adem, is ons verzekerd,” aldus bestuurslid Steging.

Toegankelijkheid
Staatsbosbeheer werkt sinds een aantal jaar aan de openstelling van haar eigen percelen voor het publiek. Daarbij moet rekening worden gehouden met de belangen van alle betrokkenen. Daarom werd een klankbordgroep geformeerd met het doel een plan op te stellen voor herinrichting ten behoeve van openstelling. Het plan, de Visie Ravenswaarden (2012) bestond uit het plaatsen van heggen ter afrastering van percelen, en de aanleg en bebording van twee wandelpaden en een struinpad. Waar men het gebied binnenkomt, bij de Bruggeweerdsdijk, werd een parkeerplaats voorzien, omdat het gebied niet toegankelijk is voor gemotoriseerd verkeer. Op de vraag of de commissie zich kon vinden in dat plan reageert Ilbrink: “Ons aandeel in die klankbordgroep was beperkt, wij konden maar weinig gewicht in de schaal leggen.” De commissie voorzag dat de opzet van het plan zou zorgen voor een toename van de overlast door recreanten in het gebied.

In 2014 is door de betrokken boeren beroep aangetekend tegen de verlening van de vergunning voor het herinrichtingsplan. De Raad van State heeft dat beroep in 2015 echter ongegrond verklaard. De nieuwe wandelpaden en de parkeerplaats waren inmiddels ook aangelegd. Dat betekent dat als aan alle voorwaarden voor de vergunningverlening wordt voldaan, de openstelling doorgang kan vinden. Een van deze voorwaarden is een handhavingsplan. Tot op heden is Staatsbosbeheer er nog niet in geslaagd om samen met de gemeente Lochem, die partner is in het project, een handhavingsplan op te stellen. Daarom heeft Staatsbosbeheer besloten dat de nieuwe wandelpaden – in ieder geval de komende twee jaar– niet opengesteld kunnen worden.

Tegen overlast
SchonekolkswegHet belang van dit handhavingsplan wordt door de commissie onderstreept. Het gebied was al enige jaren in toenemende mate in trek bij wandelaars, met of zonder honden, en waterrecreanten, niet alleen aan het Zandgat, maar ook in de luwte van de kribben, de strekdammen die de stroming van de IJssel in het midden van haar bedding moeten houden. Deze ervaringen laten volgens de boeren zien hoe belangrijk een duidelijke inrichting en bijbehorende handhaving is. Ilbrink: “De recreanten zijn zich er totaal niet van bewust dat ze zich her en der op privéterrein bevinden, maar in de eerste plaats houden zich vaak al niet eens aan algemeen geldende regels, zoals het opruimen van de eigen troep en het aangelijnd houden van de hond.” Bezoekers wijken af van de toegankelijke paden, klimmen over hekken en prikkeldraad en reageren met onbegrip en brutaliteiten als de eigenaar hen daarop aanspreekt. Maar niet alleen recreanten veroorzaken overlast. “Wij signaleren daarnaast ook regelmatig illegale handelingen, zoals het dumpen van afval en puin, en het dealen van drugs. In het gebied staan geen huizen, waardoor er geen natuurlijke controle is,” schetst Ilbrink.

‘Historische’ wandeling
Ondanks dat de nieuwe wandelpaden niet zijn opengesteld, zijn de Ravenswaarden niet ontoegankelijk! De Bruggeweerdsdijk en de Schonekolksweg zijn openbare wegen waar u lopend of met de fiets gebruik van mag maken. Mocht u de Ravenswaarden met eigen ogen willen zien, let dan vooral op waar u wel en niet mag lopen. Respecteer hekken en afrasteringen, ook al is het maar één enkel draadje. Houd honden aangelijnd en ruim hondenpoep en ander afval op. Zo kunt u tot aan het Zandgat komen en ondertussen genieten van het prachtige gebied, waar veel ooievaars broeden en allerlei bijzondere planten groeien. En laat tijdens uw wandeling uw gedachten ook eens gaan over de prachtige historie van het beheer ervan, die een echo vindt in het werk dat de Commissie Erfgenamen daar tot op de dag van vandaag doet.

Foto boven en onder: De Akte van scheiding van de Eschedeër Koeweerd. Het document is op 22 april 1852 opgesteld door Notaris Maurits Jacob Löben Sels in het Logement de Roskam, in aanwezigheid van een aantal grondeigenaren te Gorssel, twee gemeenteraadsleden van de gemeente Gorssel, een lid van de Gedeputeerde Staten van Gelderland, ook wonende te Gorssel. Getuigen waren bovendien veldwachter Derk Jan van der Meij, en logementhouder Jan Willem van der Meij Janzoon. Het document beschrijft de oprichting van de commissie, haar verplichtingen, en de reglementen.

Een kasboek van na de herverdeling.
Rechtsonder in het overzicht is de signatuur te zien van   de heer Sappius Gravesteijn, die zich een soort kasteelheer waande en de commissie in de beginjaren voorzat.

Redactie Gorssel.nl
3 november 2016

Deel deze pagina